نزول تدریجی
نزول تدریجی یا نزول تفصیلی، نازل شدن قرآن در مدت ۲۳ سال رسالت پیامبر اسلام به صورت یک آیه یا تعدادی از آیات در شرایط زمانی و مکانی مختلف است. بیشتر مفسران معتقدند نزول دفعی قرآن، در شب قدر روی داد و نزول تدریجی آن، با آیات آغازین سوره علق در روز بعثت پیامبر(ص) آغاز شد و با سوره نصر نیز به پایان رسید. برخی از مفسران با انکار نزول دفعی، معتقدند قرآن تنها نزول تدریجی داشته و آغاز آن نیز در شب قدر بوده است. برای نزول تدریجی، حکمت‌هایی همانند آرامش دادن و استوار ساختن قلب پیامبر(ص) و یارانش و آشنایی تدریجی مسلمانان با احکام دینی ذکر شده است.
مفهوم‌شناسی
بر اساس سخن مفسران، قرآن کریم در طول رسالت پیامبر(ص)، کم کم و طبق شرایط زمانی و مکانی مناسب، توسط جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل شد که در اصطلاح علوم قرآنی، به آن «نزول تدریجی» یا «نزول تفصیلی» می‌گویند؛ در مقابل نزول دفعی قرآن که در شب قدر اتفاق افتاد و قرآن، یکباره بر پیامبر(ص) نازل گردید. بیشتر مفسران، دوران نزول تدریجی را ۲۳سال ذکر کردند. عده‌ای نیز مدت آن را ۲۰سال دانستند. از نزول تدریجی قرآن، با تعابیر دیگری همانند «نزول تفصیلی»، «نزول مفرقی»، «قرآن تنزیلی»، «تنجیم قرآن»، «تدرج نزول»، «تجدد نزول» و «تنزل تدریجی» نیز یاد شده است.
آغاز نزول
بیشتر مفسران شیعه و اهل سنت، معتقدند نزول قرآن کریم، همزمان با بعثت پیامبر اکرم(ص) رخ داد و آیات آغازین سوره علق، نخستین آیاتی بودند که نازل شدند. همچنین آخرین سوره‌ای که بر پیامبر نازل شد نیز سوره نصر بوده است. در روایات اندکی نیز آمده که سوره حمد یا سوره ضحی یا سوره نجم، نخستین سوره نازل شده و آیه اکمال و سوره مائده نیز آخرین آیه و سوره نازل شده بر پیامبر است.
شیخ مفید، سید مرتضی، زمخشری و ابن شهرآشوب، نزول دفعی قرآن را انکار کرده، معتقدند: قرآن تنها به صورت تدریجی بر پیامبر(ص) نازل شده است. طبق باور این عده، آیاتی که می‌گویند: «ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم» یا «ماه رمضان که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است»، نشانگر آغاز نزول قرآن در شب قدر و ماه رمضان هستند.
دلائل و حکمت‌ها
مفسران، مهم‌ترین دلیل قرآنی بر نزول تدریجی را، آیه ۱۰۶ سوره اسراء می‌دانند که می‌فرماید: «و قرآنی بخش‌بخش بر تو نازل کردیم تا تو آن را به آرامی بر مردم بخوانی و آن را به تدریج نازل کردیم». بر پایه آیات قرآن و روایات، یکی از حکمت‌های نزول تدریجی، این بود که مسلمانان یکباره با انبوهی از احکام مواجه نشوند، بلکه به تدریج و در طول زمان، به مناسبت حوادثی که پیش می‌آمد، با دستورات و اعتقادات دینی آشنا شوند، همچنین بدین شیوه، فهم آیات قرآن و عمل کردن به آنها نیز راحت‌تر گردد. حکمت‌های دیگری نیز در قرآن و روایات، برای نزول تدریجی ذکر شده است، از جمله:
- آرامش دادن به پیامبراسلام.
- استوار ساختن دل یاران پیامبر(ص) و افزودن بر ایمان آنان.
- آسان کردن حفظ آیات قرآن و صیانت از آن.
- آشنایی مسلمانان با اعتقادات اسلامی بر اساس شرایط زمانی و مکانی
- ایجاد شور و نشاط در جامعه اسلامی.
- پاسخ‌گویی به سؤالات مسلمانان در زمان مناسب.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآن، «نزول تدریجی قرآن کریم»، ص۹۸۳.
- ↑ انصاری، «نزول دفعی قرآن کریم» ص۲۲۲۶.
- ↑ ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۸.
- ↑ ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۸.
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآن، «نزول تدریجی قرآن کریم»، ص۹۸۳.
- ↑ ناصحیان، «نزول دفعی قرآن، شبهات و پاسخ‌ها»، ص۷۴.
- ↑ ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۰.
- ↑ ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۴.
- ↑ رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۱۹۱؛ ناصحیان، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت، ۱۳۸۹ش، ص۷۲.
- ↑ سوره قدر، آیه۱.
- ↑ سوره بقره، آیه۱۸۵.
- ↑ رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۱۹۱.
- ↑ وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلًا: سوره اسراء، آیه۱۰۶.
- ↑ انصاری، مسعود، «نزول تدریجی قرآن کریم»، ص۲۲۲۸.
- ↑ انصاری، مسعود، «نزول تدریجی قرآن کریم»، ص۲۲۲۸.
- ↑ اسماعیلی زاده، «اسرار و حکمت‌های نزول تدریجی از دیدگاه قرآن»، ص۷۲-۹۰.
منابع
- قرآن کریم.
- اسماعیلی زاده، عباس، «اسرار و حکمت‌های نزول تدریجی از دیدگاه قرآن»، در نشریه الهیات و حقوق دانشگاه رضوی، شماره ۵، زمستان۱۳۸۳ش.
- انصاری، مسعود، «نزول تدریجی قرآن کریم»، در مجموعه مقالات دانشنامه قرآن، تهران، نشر دوستان، ۱۳۷۷ش.
- انصاری، مسعود، «نزول دفعی قرآن کریم»، در مجموعه مقالات دانشنامه قرآن، تهران، نشر دوستان، ۱۳۷۷ش.
- رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، موسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۹ش.
- بی‌نا، مقاله «نزول تدریجی قرآن کریم» در فرهنگ نامه علوم قرآن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- معرفت، محمد هادی، تاریخ قرآن، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۳ش.
- ناصحیان، علی اصغر، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت، مشهد، نشر دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۳۸۹ش.
- ناصحیان، علی اصغر، «کاوشی نو در چگونگی قرآن کریم»، در نشریه علوم قرآن و حدیث، شماره ۵، زمستان ۱۳۷۶ش.
- ناصحیان، علی اصغر، «نزول دفعی قرآن، شبهات و پاسخ‌ها»، در نشریه الهیات و حقوق، شماره ۱۷، پاییز ۱۳۸۴ش.
پیوند به بیرون